Τι είναι η Δυσλεξία

Ο όρος δυσλεξία είναι αυτός που χρησιμοποιείται συνήθως. Όπως πολλοί επιστημονικοί και ιατρικοί όροι προέρχεται από την Ελληνική γλώσσα. Το πρόθεμα δυσ σημαίνει δυσκολία ή δυσλειτουργία και η ρίζα του όρου ‘’λέξη’’ σημαίνει γλώσσα.

Η πιστή μετάφραση είναι “δυσκολία με τις λέξεις”. Αυτό υποδηλώνει ότι το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στην ανάγνωση αλλά και στην ορθογραφία, στη γραφή και σ’ άλλους τομείς της γλώσσας (Thomson 1990). Αυτή η γενική χρήση της λέξης γλώσσα είναι βασική για την κατανόηση όλων των πλευρών του προβλήματος και υποδηλώνει ότι η δυσλεξία είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή αποτυχία στην ανάγνωση, όπως παλιά συνήθιζαν να το αντιλαμβάνονται.

Όταν τα παιδιά φοιτούν για πρώτη φορά στο σχολείο δάσκαλοι και γονείς επιθυμούν να βεβαιώνονται ότι η ικανότητα των παιδιών στην ανάγνωση και στη γραφή εξελίσσεται στο προσδοκώμενο επίπεδο.

Η δυσλεξία είναι μια από τις αρκετές υπάρχουσες ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Είναι μια ειδική γλωσσική διαταραχή οργανικής προέλευσης που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των λέξεων, κάτι που συνήθως φανερώνει ατελή φωνολογική επεξεργασία. Οι δυσκολίες αυτές στην αποκωδικοποίηση των λέξεων είναι συχνά μη αναμενόμενες σε σχέση με την ηλικία και άλλες διανοητικές και ακαδημαϊκές ικανότητες (του ατόμου).

Δεν είναι το αποτέλεσμα μιας γενικευμένης αναπτυξιακής αναπηρίας ή αισθητηριακών ελλειμμάτων. Η δυσλεξία εκδηλώνεται με βαθμούς δυσκολίας σε διάφορους τομείς της γλώσσας και συχνά συμπεριλαμβάνει, εκτός από τη δυσκολία στην ανάγνωση και ένα σημαντικό πρόβλημα στην απόκτηση της ικανότητας της γραφής και της ορθογραφίας’’ (Ερευνητική Επιτροπή του Ιδρύματος Δυσλεξίας του Orton Απρίλιος, 1994).

Η δυσλεξία υποδηλώνει κάτι πολύ περισσότερο από μια καθυστέρηση στην εκμάθηση ανάγνωσης, που δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου.

Η ετυμολογία του όρου δυσλεξία εκφράζει θαυμάσια μια δυσκολία – όχι στην ανάγνωση – αλλά στη χρήση των λέξεων, στην αναγνώριση τους, στην κατανόηση, στο χειρισμό στην προφορά και στην ορθογραφία τους.

Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης δίνεται έμφαση στη σημαντικότητα της εκμάθησης της ορθής γραφής.

Ορθογραφία, λοιπόν, σημαίνει ”ορθό γράψιμο”, απόδοση με γραπτά σύμβολα των φθόγγων της ζωντανής λαλιάς. Η ορθογραφία είναι η γραφημική απεικόνιση των φωνημάτων της λέξης έτσι ώστε με τη συγκεκριμένη αυτή απεικόνιση να δηλώνονται η φωνολογική εικόνα της λέξης, η ετυμολογική της καταγωγή, η λεξικολογική σειρά, στην οποία ανήκει και ο γραμματικός της τύπος.

Η λειτουργία της ορθογραφίας και η φωνολογία συνυφαίνονται με τις λειτουργίες της γραφής και της ανάγνωσης και απαιτούν από τον αναγνώστη να έχει φωνολογική ωριμότητα ή φωνολογική ενημερότητα.

Ο αναγνώστης χρειάζεται να είναι σε θέση να αναγνωρίζει τη γραπτή λέξη ως ισότιμη εκείνης που αναπαρίσταται στη νοητική λεξική αποθήκευσή της σε επίπεδο μακρόχρονης μνήμης. Η ειδική δυσκολία του παιδιού για την εκμάθηση της ορθογραφημένης γραφής αλλά και η ανεξήγητη δυσκολία που αφορά την ικανότητά του να αντιστοιχεί με ευχέρεια φωνήματα και γραφήματα καλείται «Δυσορθογραφία” και υποδηλώνει:

μια διαταραχή ανάπτυξης του προφορικού λόγου,
μια οπτικο-αντιληπτική δυσλειτουργία,
ένα οπτικο-αντιληπτικό πρόβλημα,
μια κινητική εκφραστική ανεπάρκεια στη διαδοχή,
μια ανεπάρκεια οπτικο-ακουστικής μνήμης,
μια δυσκολία στην οργάνωση του χώρου και του χρόνου ή το συνδυασμό όλων αυτών.

Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης δίνεται έμφαση στη σημαντικότητα της εκμάθησης της ορθής γραφής

Τα στάδια ανάπτυξης του συστήματος ορθογραφημένης γραφής στο παιδί είναι:

α) το προ-φωνητικό στάδιο (έχουμε ελάχιστα ώριμα δείγματα ορθογραφημένης γραφής)
β) το ημι-φωνητικό στάδιο ( σημειώνεται μεγάλη στροφή στην ορθογραφημένη γραφή )
γ) το φωνητικό στάδιο ( το παιδί καθίσταται ικανό να παράγει φωνητικά πλήρεις ορθογραφημένες γραφές λέξεων
δ) το μορφημικό στάδιο ( κατανόηση των συσχετίσεων γραφημάτων – φωνημάτων και ανάπτυξη της ικανότητας διάκρισης και εφαρμογής των τύπων της ορθογραφημένης γραφής.

Ειδικότερα, τα παιδιά μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες :

στην ακουστική διάκριση των ήχων, της σειράς διαδοχής τους και στην οπτική διάκριση των χαρακτηριστικών των γραφημάτων,
στην κατανόηση του κώδικα συμβολισμού ενός ήχου από ένα γραφικό σύμβολο και στην απομνημόνευση του κατάλληλου γραφήματος,
στο χωρισμό των λέξεων και στην κατανόηση των γραμματικών χαρακτηριστικών.

Η λειτουργία της ορθογραφίας και της φωνολογίας απαιτούν από τον αναγνώστη να έχει φωνολογική ενημερότητα, δηλαδή τη δεξιότητα να συνδέει το αφηρημένο στοιχείο της ορθογραφίας με τη φωνητική δομή που εμπεριέχεται σε αυτή καθώς επίσης και ανεπτυγμένη ικανότητά για κατάτμηση της δομής της ορθογραφίας και της προφοράς των λέξεων.

Στην πρόσκτηση του γραπτού λόγου εμπλέκονται τρεις φάσεις: η λογογραφική, η αλφαβητική και η ορθογραφική. Μια εξελικτική διαταραχή δεν είναι παρά μια αποτυχία του αναγνώστη να προχωρήσει ομαλά από τη μια φάση στην άλλη. Όταν το παιδί αρχίζει από μόνο του να διαβάζει ένα γραπτό κείμενο, η πρόοδος που σημειώνει καθορίζεται πρωταρχικά από την ανάπτυξη δύο πηγών γνώσης: από το υπάρχον οπτικό νοητικό λεξιλόγιό του και από την αποκτούμενη γνώση που αφορά το σύστημα της ορθογραφημένης γραφής.

Γνωρίζοντας πως λειτουργεί ένα αλφαβητικό σύστημα, είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί λέξεις που δεν του είναι γνωστές και να αποθηκεύει την οπτική τους μορφή στη μνήμη του.

Τα στάδια ανάπτυξης του συστήματος ορθογραφημένης γραφής στο παιδί είναι:

α) το προ-φωνητικό στάδιο,
β) το ημι-φωνητικό στάδιο,
γ) το φωνητικό στάδιο και
δ) το μορφημικό στάδιο.

Ο μαθητής είναι ικανός να διαβάζει ένα άγνωστο κείμενο με τη βοήθεια των οπτικών λέξεων που είναι αποθηκευμένες στη μακρόχρονη μνήμη του. Γνωρίζοντας πως λειτουργεί ένα αλφαβητικό σύστημα, είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί λέξεις που δεν του είναι γνωστές και να αποθηκεύει την οπτική τους μορφή στη μνήμη του.

Ο μαθητής προχωρεί στην πρόσκτηση της γνώσης που αφορά το σύστημα της ορθογραφημένης γραφής στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του μέσα από ορισμένες τεχνικές, όπως η χρήση της γνώσης γύρω από τα ονόματα γραμμάτων, οι εκφερόμενοι ήχοι τους και οι συνήθειες που αφορούν στη μετατροπή τους σε τυπωμένα σύμβολα.

Η ειδική δυσκολία του παιδιού για την εκμάθηση της ορθογραφημένης γραφής αλλά και η ανεξήγητη δυσκολία που αφορά την ικανότητά του να αντιστοιχεί με ευχέρεια φωνήματα και γραφήματα καλείται “δυσορθογραφία” και υποδηλώνει μια διαταραχή ανάπτυξης του προφορικού λόγου, μια οπτικο-αντιληπτική δυσλειτουργία, ένα οπτικο-αντιληπτικό πρόβλημα, μια κινητική εκφραστική ανεπάρκεια στη διαδοχή, μια ανεπάρκεια οπτικο-ακουστικής μνήμης, μια δυσκολία στην οργάνωση του χώρου και του χρόνου ή το συνδυασμό όλων αυτών.

Τα δυσορθογραφικά λάθη που εμφανίζουν τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, είναι: λάθη στην τοποθέτηση των γραφημάτων στο χώρο, αντικατάσταση γραμμάτων, αντιστροφές, παράλειψη ή πρόσθεση γραμμάτων ή συλλαβών, φωνολογικά λάθη, ιστορικά ορθογραφικά λάθη, γραμματικά ορθογραφικά λάθη κ.λ.π. Τα παιδιά με δυσορθογραφία έχουν τη δυνατότητα κατανόησης των γραμματικών κανόνων αλλά εμφανίζουν μεγάλη αδυναμία στην εφαρμογή τους.

Τα δυσορθογραφικά λάθη που εμφανίζουν τα παιδιά της σχολικής ηλικίας, μπορούν να ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες:

Λάθη στην τοποθέτηση των γραφημάτων στο χώρο,
αντικατάσταση γραμμάτων,
αντιστροφές.
παράλειψη ή πρόσθεση γραμμάτων ή συλλαβών,
φωνολογικά λάθη,
ιστορικά ορθογραφικά λάθη,
γραμματικά ορθογραφικά λάθη.

Συγκεκριμένα:

Λάθη στην τοποθέτηση των γραφημάτων στο χώρο.
Αντικατάσταση γραμμάτων (διαφορετικά προσανατολισμένα, ε 3, ρ 9, 5 2, δ 2) από άλλα γειτονικών μορφών (γ χ- φ ψ).
Αντιστροφές: αντιστροφή αρχικού φωνήεντος (αρ-ρα), αντιστροφές μέσα στη συλλαβή ή σε διαδοχικά σύμφωνα (τρια – τιρα, κόλα – λάκο).
Παράλειψη ή πρόσθεση γραμμάτων ή συλλαβών – σύνδεση των λέξεων ( της χώρας του – της χώραστου).
Φωνολογικά λάθη: αντικατάσταση άηχου – ηχηρού φωνήματος, απλοποίηση συμπλέγματος (βάφτισα- βάφισα), αφομοίωση (παγώνω-παγώγω), επένθεση (κλαίω-κλααίω), παραποίηση φωνηέντων ( πέντε – πέντα).
Ιστορικά ορθογραφικά λάθη, (λάθη που αφορούν το θέμα της λέξης, (ωραίος-ορέος, γείτονας-γίτονας, γυναίκα-γηνέκα).
Γραμματικά ορθογραφικά λάθη, (λάθη που αφορούν την κατάληξη της λέξης). Τα παιδιά με δυσορθογραφία έχουν τη δυνατότητα κατανόησης των γραμματικών κανόνων αλλά εμφανίζουν μεγάλη αδυναμία στην εφαρμογή αυτών.
Λάθη στη χρήση διαφορετικών γραμμάτων ενός ίδιου ήχου (ευλογία-εβλογία, ευτυχία-εφτυχία, λευκός-λεφκός, ευαίσθητος-εβαίσθητος).
Αντικατάσταση λέξεων (λευκό-μαύρο, καράβι-πλοίο,γάτα-σκύλος)
Αδυναμία διάκρισης ομόηχων λέξεων (λίπη-λύπη-λείπει).

Τα παιδιά με δυσορθογραφία έχουν τη δυνατότητα κατανόησης των γραμματικών κανόνων αλλά εμφανίζουν μεγάλη αδυναμία στην εφαρμογή τους. Τα λάθη που εμφανίζουν μπορούν να χωριστούν σε:

λάθη στη δομή της λέξης,
λάθη στη δομή της πρότασης
λάθη στη σύνταξη του γραπτού κειμένου.

Η γραφή και η ορθογραφία είναι από τους βασικότερους συντελεστές της παιδαγωγικής εξέλιξης του παιδιού.

Η διαταραγμένη λειτουργία τους αποκαθίσταται με τη χρήση μεθόδων όπως:

Αναβίωση της φωνητικής διδασκαλίας με τη μέθοδο της φωνητικής άρθρωσης. (Hornsby & Miles, 1980).
Χρήση πολυαισθητηρίων μεθόδων διδασκαλίας της ορθογραφίας ( Tomson, 1990) :Ο μαθητής κοιτά τη λέξη χρησιμοποιώντας τα μάτια του. Λέει τη λέξη δυνατά χρησιμοποιώντας τα χείλη του. Γράφει τη λέξη χρησιμοποιώντας τα χέρια του και την ίδια στιγμή λέει τα ονόματα των γραμμάτων. Διαβάζει τη λέξη που έχει γράψει.
Χρήση μεθόδου VAKT ( Gillingham & Stillman, 1956).
Το παιδί ακούει (ακουστική)
Βλέπει (ακολουθεί άρθρωση λόγου, κίνησης)
Γράφει ( κιναισθητική / κίνηση)
Διαβάζει σιγά όπως μιλά ( λόγος / ακουστική συνδεδεμένη με την κίνηση)
Διαβάζει για δεύτερη φορά, δυνατά και αργά ( οπτική / ακουστική απόδοση).
Επιτυγχάνεται η ενίσχυση της οπτικής και ακουστικής μνήμης.
Ταυτόχρονη προφορική μέθοδος ορθογραφίας
(S O S : Stillman – Orton – Sheffield ) :Άρθρωση καθαρή των φωνητικών γραμμάτων των λέξεων και Ο μαθητής δίνει τα ονόματα των γραμμάτων καθώς διαβάζει τη λέξη.

Επιτυγχάνεται η ενίσχυση της λεκτικής μνήμης.

Μέθοδος Fernald : o Cotterel, το 1970 συνόψισε τη διαδικασία:
Η λέξη γράφεται σε μια σελίδα Α4
Ο δάσκαλος προφέρει τη λέξη αργά και καθαρά. Ο μαθητής επαναλαμβάνει.
Ο μαθητής εξετάζει τη λέξη προσεκτικά σημειώνοντας όποια ειδική δυσκολία βλέπει.
Διαγράφει το περίγραμμα των γραμμάτων προφέροντας δυνατά τα ονόματα των γραμμάτων.
Διπλώνει το χαρτί στη μέση. Γράφει τη λέξη από μνήμης, ελέγχει αν έγραψε σωστά τη λέξη.
Χρήση της μεθόδου Α.Μ.Α.Δ.Υ.Σ (Μήτσιου, 2000).
Βλέπω τη λέξη αναπτύσσοντας ‘’εσωτερική ανάγνωση’’.
Προφέρω τη λέξη δίνοντας έμφαση στις συνεργατικές κινήσεις χειλέων και οδόντων.
Καλύπτω τη λέξη και τη λέω.
Κλείνω τα μάτια, επαναλαμβάνω τη λέξη και τη γράφω.
Ελέγχω με πολύ προσοχή (αυτοδιόρθωση)
Επιτυγχάνεται η ενίσχυση της βραχυπρόθεσμης μνήμης και της μνήμης των ακολουθιών.
Χρήση οπτικών μεθόδων( Brand, 1992).

Οι δυσκολίες που βιώνουν οι αναπτυσσόμενοι δυσλεκτικοί στην ορθογραφία και την γραφή είναι συχνά τόσο οδυνηρές, αν όχι χειρότερες, όσο οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην ανάγνωση.

Λέγεται ότι επίμονα ορθογραφικά προβλήματα συχνά προδίδουν τον ενήλικα δυσλεξικό του οποίου η ανάγνωση, κατόπιν επίπονης εξάσκησης και πρακτικής έχει πετύχει ένα λογικό επίπεδο ικανότητας (Miles, 1983). Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στην ανάγνωση παρά στην ορθογραφία, ή μπορεί να συμβαίνει επειδή τα προβλήματα ορθογραφίας ενδεχομένως να ανθίστανται στην θεραπεία περισσότερο από τα προβλήματα ανάγνωσης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μήτσιου – Δάκτυλα Γλυκερία. Νευροψυχολογία Μαθησιακών Δυσκολιών – Δυσλεξία. Εκδ. Χρήστος Ε. Δαρδανός., Αθήνα 2008.
Μήτσιου, Γλ.(1999). Επιδημιολογική Έρευνα πρόβλεψης Μαθησιακών Δυσκολιών. Στα πρακτικά του 1ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Παιδαγωγικής Εταιρίας, Αθήνα 1999, σελ. 339-344.
Orton, S.T. (1928). A physiological theory of reading disability and stuttering in children. New England: Journal Med. 199, 1046-1052.
Orton, S.T. (1937). Reading, Writing and Speech Problems in children. New York: Norton.
Reinhold, M. (1965). The effect of laterality on reading and writing. Journal Proceedings of the Royal Society of Medicine, 203-206.
Καραπέτσας, Α., Μήτσιου, Γλ., Ζαμπεθάνης Βάιος, (1998). Διαταραχές Μάθησης και Μνήμης. Νευροψυχολογική Προσέγγιση. Στα πρακτικά του συμποσίου του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας, Δελφοί 18-20/12/1998, Αθήνα 2002, σελ.156-169.
Μαυρομάτη, δ., (1995). Κατάρτιση του προγράμματος της αντιμετώπισης της δυσλεξίας, Αθήνα.
Μπενέκος, γ. (1948). Γραφή . Ορθογραφία και στραβογραφία, περιοδικό ελεύθερα γράμματα, 8, 5.2, 220-221.
Temple, c. A., nathan, r. G., burris, n.a., (1982). The beginnings of writing, boston: ally and bacon.
Thomson, g. (1964). Η ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα, Αθήνα: εκδόσεις ινστιτούτο Αθηνών.
P.Giovanetto, K. Katsardanis, G Mitsiou- Dahtyla and A. Anastasiou (2007).‘’Morphometric Data in Neomates and their Relation to Demographic and Perinatal Factors in Central Greece’’, Reprinted from 8th World Congress of PERINATAL MEDICINE, Florence (Italy), September 9-13-2007, page, 445-452.
Μήτσιου Γλυκερία (2007) < Νευροψυχολογική Αξιολόγηση και αντιμετώπιση της καθρεπτικής γραφής στα πλαίσια της δυσλεξίας>. Πρακτικά Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και πρόληψη Βόλος 22-23/10/2005, σελ.142-148.

Για οποιαδήποτε άλλη πληροφορία επικοινωνήστε μαζί μας, με το Mήτσιου Center στο τηλέφωνο 2410. 616155.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Τι είναι η Δυσλεξία

Τι είναι η ορθογραφία – δυσορθογραφία

Ο γραπτός λόγος

Τι κάνει ο μαθητής

Τι είναι η δυσορθογραφία

Πώς βοηθώ το παιδί μου

Επικοινωνία