Δυσλεξία: Μύθοι και Πραγματικότητα

Ο όρος ‘’δυσλεξία’’ είναι αυτός που χρησιμοποιείται συνήθως. Όπως  πολλοί επιστημονικοί και ιατρικοί όροι προέρχεται από την Ελληνική γλώσσα. Το πρόθεμα ‘’δυσ’’ σημαίνει δυσκολία ή δυσλειτουργία και η ρίζα του όρου ‘’λέξη’’ σημαίνει γλώσσα.

Η πιστή μετάφραση είναι  ‘’δυσκολία’’ με τις λέξεις. ‘’Αυτό υποδηλώνει ότι το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στην ανάγνωση αλλά και στην ορθογραφία, στη γραφή και σ’ άλλους τομείς της γλώσσας (Thomson 1990). Αυτή η γενική χρήση της λέξης ‘’γλώσσα’’ είναι βασική για την κατανόηση όλων των πλευρών του προβλήματος και υποδηλώνει ότι η ‘’δυσλεξία’’ είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή ‘’αποτυχία στην ανάγνωση’’, όπως παλιά συνήθιζαν να το αντιλαμβάνονται.

Όταν τα παιδιά φοιτούν για πρώτη φορά στο σχολείο δάσκαλοι και γονείς επιθυμούν να βεβαιώνονται ότι η ικανότητα των παιδιών στην ανάγνωση και στη γραφή εξελίσσεται στο προσδοκώμενο επίπεδο.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα γίνεται ξεκάθαρο ότι τα παιδιά μαθαίνουν με διαφορετικούς ρυθμούς, αλλά μερικά παιδιά μένουν εμφανώς πίσω από τους συμμαθητές τους. Αν και οι παιδαγωγοί προσπαθούν να αποφεύγουν τους χαρακτηρισμούς παιδιών, είναι υπερβολικά θλιβερό για όλους όσους άπτονται του θέματος, όταν ένα παιδί, το οποίο μπορεί να είναι έξυπνο κατά τα άλλα, αποτυγχάνει στην προσπάθειά του να μάθει να διαβάζει.

Υπάρχουν όμως πολλοί λόγοι που να εξηγούν την δυσκολία ενός παιδιού στην ανάγνωση, ένας από τους οποίους είναι και η δυσλεξία. Εάν ένα παιδί είναι δυσλεκτικό, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζεται και να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Στο παρελθόν η ανησυχία των γονιών ίσως να παραμεριζόταν με  παρατηρήσεις του τύπου ‘’τα αγόρια συνήθως αναπτύσσονται  αργότερα από τα κορίτσια’’ ή ότι το παιδί χαρακτηριζόταν από έλλειψη συγκέντρωσης. Το παιδί ίσως να είχε επιδείξει  και προβλήματα συμπεριφοράς, τα  οποία μερικές φορές χρησιμοποιούνταν ως εξήγηση για την απουσία προόδου στο παιδί.

Οι δυσλεκτικοί χρειάζονται την αναγνώριση και τη διδασκαλία εκείνη που θα τους βοηθήσει να ξεπεράσουν τις μαθησιακές τους δυσκολίες Η αναζήτηση ενός βάσιμου ορισμού της δυσλεξίας συνεχίζεται εκατό χρόνια μετά την πρώτη της ‘’ανακάλυψη’’. Ο Reid Lyon (1995) περιέγραψε πως η Ερευνητική Επιτροπή του Ιδρύματος Δυσλεξίας του Orton συνεργάστηκε με διάφορες Κρατικές Ερευνητικές Οργανώσεις καθώς και με επιστήμονες και γιατρούς στις Η.Π.Α. και το 1994 έδωσε τον εξής ορισμό:

‘’Η δυσλεξία είναι μια από τις αρκετές υπάρχουσες ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Είναι μια ειδική γλωσσική διαταραχή οργανικής προέλευσης που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των λέξεων, κάτι που συνήθως φανερώνει ατελή φωνολογική επεξεργασία. Οι δυσκολίες αυτές στην αποκωδικοποίηση των λέξεων είναι συχνά μη αναμενόμενες σε σχέση με την ηλικία και άλλες διανοητικές και ακαδημαϊκές ικανότητες (του ατόμου). Δεν είναι το αποτέλεσμα μιας γενικευμένης αναπτυξιακής αναπηρίας ή αισθητηριακών ελλειμμάτων. Η δυσλεξία εκδηλώνεται με βαθμούς δυσκολίας σε διάφορους τομείς της γλώσσας και συχνά συμπεριλαμβάνει, εκτός από τη δυσκολία στην ανάγνωση και ένα σημαντικό πρόβλημα στην απόκτηση της ικανότητας της γραφής και της ορθογραφίας’’ (Ερευνητική Επιτροπή του Ιδρύματος Δυσλεξίας του Orton Απρίλιος, 1994).

O ορισμός της Βρετανικής Ένωσης Δυσλεξίας – BDA (1996)

‘’Η δυσλεξία αποτελεί μια σύνθετη νευρολογική κατάσταση οργανικής προέλευσης. Τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάζουν πολλούς τομείς της μάθησης και της λειτουργίας (του ατόμου), και μπορεί να χαρακτηριστούν ως ειδική δυσκολία στην εκμάθηση ανάγνωσης, ορθογραφίας και γραφής. Εμφανίζονται σ’ έναν ή και περισσότερους απ’ αυτούς τους τομείς αλλά μπορεί επίσης να επηρεάζουν και την ικανότητα αρίθμησης, σημειογραφικές ικανότητες (μουσική), την κινητική λειτουργία και τις οργανωτικές δεξιότητες του ατόμου. Όμως το πρόβλημα της δυσλεξίας σχετίζεται ιδιαίτερα με την εκμάθηση του γραπτού λόγου, αν και ο προφορικός λόγος μπορεί επίσης να επηρεάζεται ως ένα βαθμό’’.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ;

Μια μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων

Η δυσλεξία μπορεί να χαρακτηριστεί καλύτερα ως ένα σύνδρομο με μια μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων και αποτελεί ένα περιπλοκότερο φαινόμενο από αυτό που περιγράφηκε απλά ως ‘’ειδική καθυστέρηση στην απόκτηση ικανότητας ανάγνωσης’. Συχνά οι μαθητές δεν παρουσιάζουν τα ίδια συμπτώματα και αυτό καθιστά τη διάγνωση δυσκολότερη. Τα πορίσματα της Naidoo το 1979 έδειξαν ότι ‘’δεν μπορούμε να βρούμε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό που να καλύπτει όλα τα  δυσλεκτικά παιδιά’’. Υπάρχει ανομοιογένεια και μεταβλητότητα όσον αφορά στην απόδοσή τους. Δεν  κάνουν συνεχώς τα ίδια λάθη όταν διαβάζουν, γράφουν ή ορθογραφούν. Έχουν αντιθέτως τις καλές και τις κακές τους στιγμές. Τα λάθη τους συχνά γίνονται σοβαρότερα εξαιτίας κάποιας κούρασης, έντασης ή και ασθένειας. Ο Miles (1974) διατύπωσε το σχόλιο ότι ‘’είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντικό να προσέξουμε την περιπλοκότητα του φαινομένου’’.

Ο Masland (1989) είπε ότι ‘’οι διαφορές αυτές φαίνεται να έχουν σχέση με τον εντοπισμό και την έκταση της βασικής νευρολογικής δυσλειτουργίας ως αιτία της δυσλεξίας’’. Ο ιατρικός κόσμος έχει μάθε πολλά πράγματα για τη δυσλεξία και ιδιαίτερα με την εξέλιξη που σημειώθηκε στο χώρο της νευρολογίας και της γενετικής επιστήμης γνωρίζουμε πλέον αρκετά για τη λειτουργία των διάφορων τμημάτων του εγκεφάλου.

Τα χαρακτηριστικά της δυσλεξίας

Μερικοί παιδαγωγοί ασχολούνται με τη χρήση της ιατρικής ορολογίας για να περιγράψουν τα συμπτώματα της δυσλεξίας, αλλά οι παρακάτω όροι αποτελούν χρήσιμα χαρακτηριστικά του φαινομένου:

• η εκ γενετής δυσλεξία
• η κληρονομική δυσλεξία που προσβάλλει περισσότερο τα αγόρια από τα κορίτσια
• οργανικής προέλευσης δυσλεξία – νευρολογική δυσλειτουργία
• προβλήματα φωνολογικής ενημερότητας – δυσκολία με τους φθόγγους κατά την ανάγνωση, γραφή και ορθογραφία
• γλωσσικά προβλήματα – όπως αναγνώρισης λέξεων ή διόρθωσης λέξεων ή προφοράς
• προβλήματα μνήμης μικρής διάρκειας – τα οποία προσβάλλουν ιδιαίτερα την ακουστική μνήμη διαδοχής (που αφορά στην αρίθμηση) ή την οπτική μνήμη διαδοχής (που χρησιμοποιείται π.χ. στην κωδικοποίηση).

Θα ήταν βέβαια ασυνήθιστο για ένα άτομο να παρουσιάζει όλες αυτές τις δυσκολίες. Συνήθως θα παρουσιάσει μια σειρά συμπτωμάτων μιας ορισμένης κατηγορίας. Η πρόγνωση εξαρτάται από τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του ατόμου, τους μηχανισμούς μάθησης που χρησιμοποιεί, το βαθμό της δυσλεξίας, το πότε διαγνώστηκε το πρόβλημα και από την  κατάλληλη διδασκαλία.

‘’Η δυσλεξία υποδηλώνει κάτι πολύ περισσότερο από μια καθυστέρηση στην εκμάθηση ανάγνωσης, που δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου.

Η ετυμολογία του όρου ‘’δυσλεξία’’ εκφράζει θαυμάσια μια δυσκολία – όχι στην ανάγνωση – αλλά στη χρήση των λέξεων, στην αναγνώριση τους, στην κατανόηση, στο χειρισμό στην προφορά και στην ορθογραφία τους.

Ο όρος ‘’ειδική καθυστέρηση στην ανάγνωση είναι επομένως ακατάλληλος καθώς απομονώνει ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα της δυσλεξίας, ενώ αντίθετα η αναπτυξιακή δυσλεξία αποτελεί ένα περίπλοκο σύνδρομο.